ΣΠΥΡΙΔΩΝΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΉ ΒΊΑ ΚΑΤΆ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΏΝ

     Ο Οργανισμός «Γυναικείας Βοήθειας» της Αγγλίας, αναφέρει: «Βία μπορεί μεταξύ άλλων να σημαίνει απειλές, εκφοβισμό, χειρισμό, απομόνωση, το να αφήνεις μια γυναίκα χωρίς χρήματα, κλειδωμένη, χωρίς φαγητό ή να χρησιμοποιείς και να κακοποιείς τα παιδιά της με διάφορους τρόπους για να τη φοβίσεις ή να την υποτάξεις. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει συστηματική κριτική και εξευτελιστικά σχόλια»[1].

     Η έννοια της ενδοοικογενειακής βίας, ωστόσο, περιέχει εγκληματικές παραβάσεις, μη- αποδεκτές συμπεριφορές και ιατρικά προβλήματα. Ο καθένας από αυτούς τους παράγοντες έχει τους υποστηρικτές του και ο καθένας με τη σειρά του ορίζει την ενδοοικογενειακή από τη δική του οπτική γωνία.

     Ακριβώς λοιπόν, επειδή υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την ενδοοικογενειακή βία, κρίνεται απαραίτητο να αναφερθούν μερικές από τις πιο γνωστές θεωρίες αυτού του φαινομένου. Αναφέρεται έτσι, η ψυχιατρική προσέγγιση, η κοινωνικό-ψυχολογική και η κοινωνικό-πολιτιστική. Αυτό, που πρέπει να τονιστεί είναι ότι καμία από τις παραπάνω θεωρίες δεν έχει κερδίσει την παγκόσμια αποδοχή στο πεδίο των επαγγελματιών που ασχολούνται με αυτό το φαινόμενο.

     Αναφορικά, το ψυχιατρικό μοντέλο προσπαθεί να ορίσει την ενδοοικογενειακή βία, αναλύοντας την παραβατικότητα στη συμπεριφορά της κάθε προσωπικότητας και το ιατρικό μοντέλο αυτής. Πολλοί επαγγελματίες, ωστόσο, περιλαμβάνουν σε αυτήν την ανάλυση και τα ατομικά χαρακτηριστικά του θύματος. Το μοντέλο αυτό γενικότερα χαρακτηρίζεται από την ανάλυση της αστάθειας της προσωπικότητας, της πνευματικής ασθένειας και της χρήσης των ουσιών.

     Το κοινωνικό-ψυχολογικό μοντέλο αναλύει, ευρύτερα τους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ενότητα της οικογένειας. Παράγοντες όπως το άγχος, η πίεση τα όρια και οι κανόνες μέσα στην οικογένεια όπως και ο κύκλος της βίας που περνάει μέσα από τις παραπάνω συνιστώσες, θεωρούνται βασικά και πρωταρχικά αίτια για την εμφάνιση της ενδοοικογενειακής βίας.

     Το κοινωνικό-πολιτιστικό μοντέλο της ενδοοικογενειακής βίας επικεντρώνεται σε όλους τους τύπους των αντρών και γυναικών, στις πολιτιστικές σχέσεις μεταξύ των γυναικών και στην αποδοχή της βίας ως αίτιο της εμφάνισης της ενδοοικογενειακής βίας. Είναι ένα μοντέλο που αναλύει σε ένα μακρό-επίπεδο την ποικιλία των αιτιών της ενδοοικογενειακής βίας.

1.1  Μορφές – είδη κακοποίησης

     Η ενδοοικογενειακή βία μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Οι κύριες κατηγορίες θεωρούνται συνήθως η σωματική, η σεξουαλική και η ψυχολογική. Ωστόσο, αυτή η κατηγοριοποίηση είναι αρκετά γενική, καθώς υπάρχουν πολλές διαφοροποιήσεις μέσα σε κάθε κατηγορία.

     Οι διάφορες μορφές βίας ωστόσο, συνδέονται στενά με δύο κοινά στοιχεία:

1.      Οι επανειλημμένες σωματικές ή σεξουαλικές επιθέσεις έχουν σίγουρα συναισθηματικές και ψυχολογικές συνέπειες, και αντίστροφα, η ψυχολογική βία καταλήγει σε σωματική φθορά, και

2.      Σπάνια μια μορφή βίας λαμβάνει χώρα ανεξάρτητα, χωρίς την ταυτόχρονη εκδήλωση και μιας άλλης μορφής.

     Η κακοποίηση των γυναικών μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον είναι μια από τις πιο σοβαρές μορφές καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς διαπράττεται όχι από αγνώστους αλλά από ανθρώπους εμπιστοσύνης. Έχει επιπτώσεις στη σωματική και συναισθηματική υγεία των γυναικών, απειλεί την οικονομική τους ασφάλεια και υπονομεύει την αυτοεκτίμησή τους. Στις πιο ακραίες περιπτώσεις αποτελεί απειλεί για τη ζωή, όταν γυναίκες δολοφονούνται ή αυτοκτονούν από απελπισία.

1.1.1        Σωματική κακοποίηση

     Επειδή από τη φύση τους οι άνδρες είναι πιο δυνατοί από τις γυναίκες, σε μια σωματική πάλη, οι γυναίκες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Ακόμα και εκείνες οι  γυναίκες που έχουν κάποια εκπαίδευση στην αυτοάμυνα, δεν έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν με επιτυχία τις γνώσεις τους για να αποκρούσουν μια επίθεση.

     Η σωματική κακοποίηση είναι προσβολή της σωματικής ακεραιότητας του θύματος που προκαλείται από βίαιες επιθέσεις του θύτη. Τα αποτελέσματα της αναλόγως με το βαθμό και το είδος της επίθεσης, κυμαίνονται από τραυματισμούς ελαφρούς όπως μελανιές, γδαρσίματα, σπάσιμο οστών, κ.α. ή σοβαρότερους που μπορεί μερικοί να απαιτούν νοσοκομειακή περίθαλψη και χειρουργικές επεμβάσεις μέχρι και το θάνατο του θύματος.

     Οι μικρότερες κακοποιήσεις περιλαμβάνουν: χαστούκι, ξυλιές, τράβηγμα μαλλιών, κ.α. Οι μεγαλύτερες περιλαμβάνουν: χαστούκια και γροθιές στο πρόσωπο και στο κεφάλι, κλωτσιές και γροθιές σε όλο το σώμα, φράξιμο της αναπνοής μέχρι λιποθυμίας, σπρωξιές και πετάγματα μέσα στο δωμάτιο ή από τη σκάλα ή πάνω σε αντικείμενα ή σπάσιμο των χεριών, καψίματα από σίδερο, τσιγάρο ή καυτά υγρά, τραύματα από πέταγμα αντικειμένων, μαχαιρώματα, ακρωτηριασμούς και τραύματα από κάθε είδους όπλα[2] .

     Οι περισσότερες γυναίκες κρύβονται μετά από τα επεισόδια κακοποίησης. Η ικανότητα τους να αντέχουν τους πόνους χωρίς άμεση ιατρική βοήθεια είναι αξιοθαύμαστη. Γιατροί που έχουν εξετάσει τέτοιες περιπτώσεις αμέσως μετά από τα επεισόδια κακοποίησης σχολιάζουν αυτή την ικανότητα των γυναικών, να ελαχιστοποιούν τους σοβαρούς πόνους τους. Συνήθως χρειάζεται η γυναίκα να υποστεί κάποια σωματική κακοποίηση για να παραδεχθεί πως κακοποιείται.

1.1.2 Σεξουαλική κακοποίηση

     Η σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει: κρούσματα  από ηδονοβλεψίες, κρούσματα από επιδειξιμανείς, βιασμούς, αισχρά τηλεφωνήματα, σεξουαλικά  πειράγματα στο δρόμο, αποπλανήσεις και βιασμοί από  πρόσωπα που έχουν κοινωνικά επαγγέλματα (γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί, εκπαιδευτικοί κλπ.)  Ένα κοινό γνώρισμα των σεξουαλικών κακοποιημένων γυναικών είναι ότι έχουν  πολύ λίγες γνώσεις για την φυσιολογική σεξουαλική συμπεριφορά πριν γνωρίσουν  τους άντρες τους. Αποδίδεται ίσως ότι έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες όπου η  συζήτηση για την σεξουαλική επαφή είναι απαγορευμένη.

     Η σεξουαλική ζήλια είναι πάντα παρούσα στις σχέσεις κακοποίησης. Ο δράστης  κατηγορεί συνέχεια τη γυναίκα του για σεξουαλικές σχέσεις με άλλους άντρες.  Οποιοσδήποτε φέρεται καλά στην κακοποιημένη γυναίκα γίνεται στόχος της σεξουαλικής ζηλοτυπίας του δράστη. Μεταξύ των στόχων της ζηλοτυπίας μπορεί να  είναι ο προϊστάμενος, οι συνάδελφοί της, οι γείτονες, ο κομμωτής κλπ. συχνά αυτή η παράλογη ζήλια επεκτείνεται και στις φίλες της γυναίκας. Χωρίς αμφιβολία οι  κακοποιημένες γυναίκες αυτο-απομονώνονται από τους άλλους ανθρώπους. Οι κακοποιημένες γυναίκες συχνά κατηγορούνται ότι προκαλούν σεξουαλικά τους  άλλους άντρες. Κατηγορούνται ότι ντύνονται προκλητικά με υπερβολικό βάψιμο και

χαμόγελο ελκυστικό.

     Οι περισσότερες κακοποιημένες γυναίκες θεωρούν το σεξ σαν μια ωραία εμπειρία που γεμίζει τον άνθρωπο. Για αυτές η σεξουαλική σχέση ήταν η γλώσσα της αγάπης. Αλλά, καθώς περνούσε ο καιρός η φύση των σεξουαλικών σχέσεων άλλαζε. Το σεξ γινόταν πιο διεστραμμένο, αφού χρειαζόταν μεγαλύτερη ποικιλία για να παραμείνει συναρπαστικό. Επειδή αυτές οι γυναίκες είναι απομονωμένες, δεν έχουν πάντα τη συνείδηση των περίεργων σεξουαλικών σχέσεων. Αφού ο δράστης, κρατά τον έλεγχο της πραγματικότητας και για λογαριασμό της γυναίκας του, εκείνη δεν μπορεί να διακρίνει τι μπορεί να είναι πραγματικό για όλο τον κόσμο και τι μόνο για τη σχέση της.

     Συχνά η κακοποιημένη γυναίκα δεν έχει το δικαίωμα να πει τι την ευχαριστεί και τι όχι στις σεξουαλικές της σχέσεις. Η ευχαρίστηση, που οι περισσότερες γυναίκες νιώθουν, είναι η ευχαρίστηση του «να ευχαριστούν» τους άντρες τους. Το σεξ μερικές φορές είναι δυσάρεστο για τη γυναίκα. Συνήθως είναι ένας συμβιβασμός για να κρατήσουν τη βία κάτω από τον έλεγχο. Συχνά οι κακοποιημένες γυναίκες διαχωρίζουν τις αισθήσεις τους από τη σκέψη τους. Αυτό βοηθά να αντέχουν τους σωματικούς πόνους.

1.1.3 Ψυχολογική – λεκτική κακοποίηση

     Η ψυχολογική κακοποίηση της γυναίκας από τον άντρα-σύντροφο, εραστή, είναι τόσο αδιόρατη και τόσο δύσκολο να αποδειχθεί με σημάδια ή τραύματα έτσι ώστε να την αντιληφθεί στην αρχή ακόμα και το ίδιο το θύμα ( κατά κανόνα π.χ. οι σκηνές ζηλοτυπίας εκ μέρους του θύτη μεταφράζονται ως υπερβολική αγάπη ή έρωτας, ή η επιθυμία του θύτη η σύζυγος του να μην εργάζεται με το πρόσχημα της ανατροφής των παιδιών, μεταφράζεται ως υπερβολική συναίσθηση της ευθύνης) αλλά και να την διαπιστώσει κανείς όπως π.χ. ο κοινωνικός περίγυρος ( π.χ. απομάκρυνση του θύματος μετά το γάμο από τα κοντινά του πρόσωπα ή από τις προηγούμενες κοινωνικές συναστροφές, μεταφράζεται ως τυπική συμπεριφορά και επιλογή του θύματος.) Έτσι στην ψυχολογική κακοποίηση εντάσσεται και η οικονομική αποστέρηση καθώς και η κοινωνική καταπίεση.

     Όπως έχει διαπιστωθεί από την εμπειρική παρατήρηση η άσκηση της ψυχολογικής βίας είναι το πρώτο βήμα για την επακόλουθη άσκηση της σωματικής κακοποίησης, η άσκηση της οποίας εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια της σχέσης του θύματος με τον θύτη και συνήθως σε περιόδους που η γυναίκα είναι ευάλωτη συναισθηματικά (π.χ. εγκυμοσύνη, απώλεια κοντινών προσώπων λόγω θανάτου).

1.1.4 Συζυγικός βιασμός

     Μια λιγότερο γνωστή μορφή βίας είναι ο συζυγικός βιασμός. Ο βιασμός αυτός προϋποθέτει εξώγαμη συνουσία και επομένως δεν παρέχεται προστασία σε περίπτωση αναγκαστικής συνουσίας που επιβάλλει ο σύζυγος στη γυναίκα του. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η μορφή αυτού του βιασμού δεν είναι το ίδιο προσβλητική για την αξιοπρέπεια της συζύγου, που γίνεται σκεύος ικανοποιήσεων των σεξουαλικών επιθυμιών του άντρα της. Με το γάμο ο σύζυγος αποκτάει το δικαίωμα της αποκλειστικής χρήσης του σώματος της γυναίκας του και η ερωτική πράξη αποτελεί στα πλαίσια του γάμου, «συζυγικό καθήκον».

     Αλλά και η ίδια η γυναίκα τις περισσότερες φορές δεν θεωρεί βιασμό, τον εξαναγκασμό της από τον σύζυγο στην τέλεση της ερωτικής πράξης. Άλλοτε παίρνει μέρος χωρίς αντιρρήσεις γιατί θεωρεί και η ίδια τη συνουσία καθήκον. Από φόβο μην πληγώσει το σύντροφό της ή για να αποφύγει ενδεχομένως τη γκρίνια και ακόμη για να μην πάει ο άντρας με κάποια άλλη οδηγείται στη συναίνεση. Αλλιώς δεν θα μπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο της καλής συζύγου.

     Ο συζυγικός βιασμός σπανιότερα συνοδεύεται με σωματική βία, ενώ τις περισσότερες φορές πραγματοποιείται με ψυχολογικό καταναγκασμό. Πολλοί άντρες πιστεύουν ότι αρέσει στις γυναίκες ο βιασμός. Ισχυρίζονται ότι το θέλουν γιατί έχουν μέσα τους τη βία. Οι γυναίκες από τη μεριά τους επιλέγουν τη σιωπή γιατί γνωρίζουν ότι έχουν εναντίον τους τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρο, καθώς και την ίδια την νομοθεσία. Εξάλλου η χρόνια επιβολή των ορέξεων του άντρα πάνω στη γυναίκα του δεν μπορούσαν παρά να διαπαιδαγωγήσουν ανάλογα και την ίδια τη σύζυγο.

     Παράλληλα ένας γάμος προϋποθέτει τον αλληλοσεβασμό. Ο άντρας που βιάζει τη γυναίκα δεν έχει κανένα σεβασμό γι’ αυτήν, γιατί την χρησιμοποιεί όχι σαν ανθρώπινο ον, αλλά σαν ένα αντικείμενο που του ανήκει και του οποίου κάνει χρήση όπως και όποια ώρα εκείνος επιθυμεί. Χειρότερη γίνεται η κατάσταση όταν ο άντρας ισχυρίζεται ότι το κάνει αυτό γιατί αγαπά τη γυναίκα του και δεν θέλει να χαλάσει το σπίτι του. « Είναι παγόβουνο, ψυχρή, αφύσικη, τι να της κάνω? » δικαιολογείται. Χρησιμοποιώντας αυτήν την τεχνική οι άντρες πείθουν και τις γυναίκες τους με αποτέλεσμα ο συζυγικός βιασμός να είναι μια κατάσταση για την οποία σπάνια μιλούν οι παθούσες. Ο συζυγικός βιασμός δεν είναι ξεκομμένος από την υπόλοιπη σχέση των δύο συζύγων, από τον χαρακτήρα τους και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώθηκε αυτός. Όταν μία γυναίκα συνεχίζει να έχει ερωτικές σχέσεις παρά τη θέληση της και δεν αντιδρά, δεν δυσανασχετεί σημαίνει ότι η προσωπικότητα της ήταν καταπιεσμένη και αντιδρούσε παθητικά και πριν τον γάμο της.

     Οι σύζυγοι-σύντροφοι, αρκετές φορές, αποφασίζουν για τις φίλες των γυναικών τους. Οι κακοποιημένες γυναίκες απομονώνονται από τις φίλες τους, ιδιαίτερα εκείνες που οι άντρες νομίζουν πως τις επηρεάζουν. Πολλές γυναίκες διαλέγουν το δρόμο της απομόνωσής προκειμένου να αποφύγουν τα επεισόδια κακοποίησης. Σιγά – σιγά χάνουν τις κοινωνικές επαφές τους και μένουν συνέχεια στο σπίτι. Βρίσκονται όλο και περισσότερο μόνες με τους δράστες και εξαρτώνται από αυτούς. Όσο περισσότερο μένουν με τους δράστες, τόσο κλιμακώνονται οι κακοποιήσεις.

---

[1] Βλ. Δρ. Σεβαστή Χατζηφωτίου (2005). «Ενδοοικογενειακή Βία κατά των Γυναικών και Παιδιών», σελ. 34.

[2] Βλ. Δρ. Σεβαστή Χατζηφωτίου (2005). «Ενδοοικογενειακή Βία κατά των Γυναικών και Παιδιών», σελ. 35, (Gayford 1978, Pagelow 1981 και Andrews 1987).